ایل سنجابی

ایل سنجابی (به کردی:سنجاوی) یکی از ایلات کرد در کرمانشاه میباشد که در منطقه ی سنجابی سکونت دارند از مناطقی که این ایل در استان کرمانشاه در آن حضور داشته یا دارند می‌توان به قصرشیرین، نفت شهر، بخش‌هایی از دشت ماهیدشت کرمانشاه و مناطقی از اورامانات اشاره کرد. مناطقی از کشور فعلی عراق نیز در ایام قدیم جزء مناطق ایل سنجابی محسوب می‌شده‌اند. این ایل به لحاظ مجاهدت‌های ملی و تلاش‌های وطن دوستانه مردم آن معروف است. مردمان ایل سنجابی به دین اسلام (شیعه) اعتقاد دارند و به گویش های مختلفی از کردی جنوبی صحبت میکنند  این ایل سابقه مجاهدت‌های طولانی در برابر ارتشهای متجاوز روسیه تزاری، عثمانی و انگلستان را دارد. بنا به روایتی نیز نام این ایل از یکی از مجاهدت‌های آن می‌آید. بنا بر این روایت، گفته شده که افراد این ایل در نبرد ایران برای بازپس‌گیری هرات در دوران قاجار، بالاپوشی از پوست سنجاب دربرداشته‌اند و از این رو با نام سنجابی‌ها معروف شده‌اند. در زمان‌های پیشین، بالاپوش پوست سنجاب لباس گرانی بوده که تنها بزرگان و افسران آن را می‌پوشیده‌اند.سنجابی بخشی از شهرستان کرمانشاه واقع در مغرب آن شهرستان است که دو دهستان سنجابی و هفت‌آشیان را در بر می‌گیرد. به‌طور کلی منطقهٔ موسوم به سنجابی از طرف شمال به شهرستان روانسر، از شمال شرقی به منطقهٔ خالصه، از مشرق به دهستان ماهیدشت، از جنوب به بخش مرکزی شهرستان اسلام‌آباد غرب، از جنوب غربی به بخش گوران و از مشرق به منطقهٔ ولدبیگی محدود می‌شود. از مناطقی که این ایل کرد در کرمانشاه در آن حضور داشته یا دارند می‌توان به شهرهای دشت سنجابی، اسلام‌آباد غرب، قصرشیرین، دشت مایدشت ،کرمانشاه، ایلام و مناطقی از قزوین اشاره کرد.مناطقی از کشور فعلی عراق نیز در ایام قدیم جزء مناطق ایل سنجابی محسوب می‌شدند. بخشی از مردم سنجابی نیز در شهر خانقین در کردستان عراق در چند کیلومتری خسروی زندگی می‌کنند. محل سکونت ییلاقی یا به اصلاح سردسیری ایل سنجابی در ماهی‌دشت است که در لغت اصلاً ماددشت بوده‌است. ماهی‌دشت جزء استان کرمانشاه است که تقریباً از چهارفرسخی غرب شهر کرمانشاه شروع می‌شود و تا دوازده فرسخی آن ادامه دارد. یک بُعد دیگر آن از دامنهٔ کوه شاهو نزدیک روانسر آغاز و تا کاروانسرای ماهی‌دشت و تا پشت شهر شاه‌آباد کشیده می‌شود. این محل ییلاقی ایل سنجابی در حدود صدوشصت پارچه آبادی و ده در آن قرار دارد. دارای آب و هوای بری است و مرکب از ۱۴۷ آبادی است. اهالی آن از ایل سنجابی و زبان آنان کردی است. گویش سنجابی، شاخه‌ای از گروه گویش‌های زبان کردی جنوبی است.  این ایل از ۱۶ طایفه تشکیل شده‌است و زندگی مردم آن بر حسب زندگی عشایری است. مهم‌ترین مسائل در زندگی اجتماعی عشایر قدیم چند مسئله بوده‌است:  محل و مرتع مشترک برای چراگاه احشام و ترتیب تقسیم و توزیع ادواری آن بین طوایف و تیره‌ها. مسئله خدمت سربازی بر حسب نبیچهٔ قدیم. دفاع از موجودیت ایل در برابر طوایف دیگر.  تیره‌های سنجابی  ۱ خسرو (خسروی، فرهادی، نادری، ایاره‌گر و…) ۲ صوفی (صوفی، عزیزی و…) ۳ اللهیارخانی (آلای خانی) ۴ کاکاونزگه (کاکی و نظر) ۵ کوله (بهمنی، الماسی، آینه، سنجابی، طهماسبی و…) ۶ باغی (باخی) ۷ دارخور (شهسواری و…) ۸ کُل‌کُل ۹ بگم ۱۰ جلیلوند (به لهجه محلی جِیله‌وَن)  ۱۱ سیمینوند (سیمینه‌ون) ۱۲ چالابی (به لهجه محلی چالاوی)  ۱۳ سرخاوند ۱۴ عباسوند (هواسه‌ون)  ۱۵ شامگه  ۱۶ دولتمندان و دستجه (شوکتی، قنبری، مرادی و…) زبان مردم ایل سنجابی کردی سِنجابی یا سِنجاوی است که به عنوان یکی از گویش‌های کردی جنوبی دسته‌بندی شده و در میان ایل سِنجابی تکلم می‌شود.کردی سنجابی در میان بخشی از مردم سِنجابی رواج دارد و در منطقهٔ سنجابی در استان کرمانشاه تکلم می‌شود. این منطقه دو دهستان سنجابی و هفت‌آشیان در شهرستان کرمانشاه را در بر می‌گیرد و مرکز آن شهر کوزران است. یاسنت لویی رابینو کنسول انگلستان در کرمانشاه در گزارشی که از شهر کرمانشاه در اوایل قرن بیستم ارائه داده، می‌نویسد: «زبان شهرنشینان کرمانشاه کردی است. گویش شهر بسیار به گویش سنجابی و گویش کلهر نزدیک است...» گویش کردی سنجابی قرابت بسیار زیادی با گویش کردی زنگنه‌ای دارد که در میان بخش‌هایی از ایل زنگنه و به ویژه در هرسم رایج است. این بدین دلیل است که بدنهٔ اصلی ایل سنجابی در گذشته بخشی از ایل زنگنه بوده و در قرن نوزدهم از این ایل جدا شده و با به هم پیوستن چند طایفهٔ دیگر ایلی جدید به نام ایل سنجابی را به ریاست حسن‌خان بختیار سنجابی تشکیل داده‌است. علاوه بر این کردی سنجابی با لکی شباهت بسیار بالایی دارد و در بسیاری از ویژگی‌ها مشابه است. همچنین این گویش شباهت بسیار بالایی را با کردی کلهری نشان می‌دهد کردی سنجابی همانند زنگنه‌ای پیشوند /مه/ را در مورد افعال استمراری در خود حفظ کرده و از این نظر به کردی گورانی، کردی باجلانی، کردی هورامی، و کردی لکی شباهت دارد. اما بر خلاف کردی لکی و کردی هورامی ویژگی ارگاتیو را دارا نیست و از این حیث به کردی کلهری شباهت دارد. در رابطه با ویژگی‌های آوایی و ابدال‌ها نیز این گویش، بیشترین شباهت را با کردی کلهری دارد. همچنین در رابطه با واحدهای زبرزنجیری کردی سنجابی شباهت بسیار بالایی با کردی کلهری دارد.